بررسی مقایسه ای وظایف کارگزاران اصفهانی در دوره سلجوقی و صفوی

پس از ورود اسلام به ایران از اواسط قرن سوم هجری دولت های محلی و نیمه مستقل در ایران قدرت را به دست آوردند. پس از طی دو قرن و گذر از فراز و فرودهای متعدد دولتی فراگیر در ایران پای گرفت. که بنیان گذاران این قدرت جدید ترکان صحرا گرد و کوچ نشینی بودند که به سلجوقیان معروف شدند. این ترکان هنگامی که به حکومت رسیدند فنون تصرف شهر ها را به خوبی می دانستند اما مدیریت و تبحر اداره ی حوزه ای را که وسیع تر از قلمروی قبایلی بود، نداشتند. آنان برای پیش برد این منظور به نیروی ایرانی کاردانی که در طی قرون متمادی عهده دار امور تشکیلات کشوری بودند، متکی گردیدند. کارگزاران دیوانی که وظایف متعدد کشوری بر عهده ای آنان بود از سرتاسر مختلف قلمروی سلجوقی بودند چنان که باید گفت کارگزاران اصفهانی همانند کارگزارن خراسانی، جای ویژه ای کسب کردند. این افراد با مناصب مختلف و مهمی که در این دوران داشتند وظیفه ای خطیر در استمرار قدرت سلجوقی داشتند. و البته گاه سبب زوال بخش هایی از حکومت سلجوقی نیز شدند. از دیگر دولت های ایران اسلامی، صفویان بودند که با فاصله ی نزدیک به چهار قرن پس از سلاجقه در ایران روی کار آمدند و کارگزاران اصفهانی نقش عمده ای در مدیریت و استمرار این حکومت داشتند. هر دو سلسله سلجوقی و صفوی در انتخاب شهر اصفهان به عنوان مقر حکومت و بهره گیری از کارگزاران اصفهانی وجه اشتراک دارند. چنان که صفویان نیز همانند سلجوقیان در اداره قلمروی خود از کارگزاران کاردان و ماهر بهره بردند. هر دوی این دولت ها در دوره ای از حکومت خویش برای مدیریت دیوانی و اداری قلمروی خویش وابسته به کارگزاران دیوان سالاری بودند که در این میان کارگزاران اصفهانی نیز با توجه به مناصب و مسئولیتی خویش سهم موثری داشتند. این پژوهش در نظر دارد تا با بررسی نقش کارگزاران اصفهانی در دولت سلجوقی و صفوی و مقایسه کارگزاران، به نقاط ضعف و قوت مدیریت دو دولت مذکور و ر نهایت به پیشرفت و یا زوال این دو دولت از منظر نقش کارگزاران بپردازد.